Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας, σύμφωνα με τα επιδημιολογικά δεδομένα, είναι ο δεύτερος συχνότερος γυναικολογικός καρκίνος με 450.000 νέα περιστατικά και 200.000 θανάτους σε παγκόσμιο επίπεδο, το 2010. Επιπρόσθετα κάθε χρόνο διαγιγνώσκονται περίπου 2 εκατομμύρια προκαρκινικών τραχηλικών βλαβών. Για την Ελλάδα γνωρίζουμε ότι κάθε χρόνο 580 γυναίκες διαγιγνώσκονται για πρώτη φορά με καρκίνο τραχήλου μήτρας και 239 πεθαίνουν από αυτόν. Ιδιαίτερα ανησυχητικά είναι τα επιδημιολογικά στοιχεία που εμφανίζουν υψηλό ποσοστό προκαρκινικών αλλοιώσεων τραχήλου της μήτρας σε νεαρές γυναίκες ηλικίας 19-27 ετών και υψηλό ποσοστό εμφάνισης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας σε γυναίκες ηλικίας 30 έως 40 ετών. Τις τελευταίες δεκαετίες η έρευνα έδειξε ότι ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων είναι ο αποκλειστικός αιτιολογικός παράγοντας για την ανάπτυξη καρκίνου τραχήλου μήτρας.
Αρχικά ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων συσχετίστηκε μόνο με την ανάπτυξη καρκίνου τραχήλου μήτρας. Ωστόσο, σήμερα έχει δειχθεί ότι προκαλεί και άλλες μορφές καρκίνου, όπως αυτόν του αιδοίου, κόλπου, πέους, πρωκτού, ενώ επιπλέον ευθύνεται για ορισμένες μορφές καρκίνου στοματοφάρυγγα, στοματικής κοιλότητας και λάρυγγα. Επιπλέον, προκαλεί και καλοήθη νοσήματα, όπως είναι τα γεννητικά κονδυλώματα και η αναπνευστική θηλωμάτωση.
Ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων είναι πολύ μεταδοτικός. Η μετάδοσή του γίνεται κυρίως μέσω σεξουαλικών επαφών, οι οποίες όμως δεν είναι απαραίτητο να είναι ολοκληρωμένες. Αρκεί και η απλή επαφή των γεννητικών οργάνων δύο ατόμων, ενώ ο ιός μπορεί να μεταδοθεί και μέσω χεριών. Επίσης, σπανιότερα μπορεί να μεταδοθεί από τη μητέρα στο νεογνό ή ακόμη και μέσω εσωρούχων ή άλλων υφασμάτων. Για τους λόγους αυτούς ακόμη και το προφυλακτικό, αν και μειώνει τον κίνδυνο λοίμωξης, δεν προστατεύει απόλυτα. Δυστυχώς, η λοίμωξη από HPV δεν εμφανίζει συμπτώματα, με αποτέλεσμα να μη διαγιγνώσκεται έγκαιρα, αλλά μόνον όταν πλέον έχουν αναπτυχθεί κλινικές βλάβες από τη λοίμωξη.
Υπολογίζεται ότι το 80% του σεξουαλικά ενεργού πληθυσμού κάποια στιγμή στη ζωή του θα έρθει σε επαφή με τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων. Ευτυχώς που οι περισσότεροι από αυτούς είναι τυχεροί, καθώς το ανοσολογικό τους σύστημα τον εξολοθρεύει. Σε αρκετές περιπτώσεις όμως ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων παραμένει στον οργανισμό και τότε μπορεί να προκαλέσει διάφορα νοσήματα.
Υπολογίζεται ότι το 80% του σεξουαλικά ενεργού πληθυσμού κάποια στιγμή στη ζωή του θα έρθει σε επαφή με τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων. Ευτυχώς που οι περισσότεροι από αυτούς είναι τυχεροί, καθώς το ανοσολογικό τους σύστημα τον εξολοθρεύει. Σε αρκετές περιπτώσεις όμως ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων παραμένει στον οργανισμό και τότε μπορεί να προκαλέσει διάφορα νοσήματα.
Τεστ Παπανικολάου
Το τεστ Παπανικολάου αποτελεί εξέταση με την οποία δύναται να διαγνωστεί μια προκαρκινική τραχηλική βλάβη έγκαιρα και συνεπώς να αντιμετωπιστεί με συντηρητική χειρουργική επέμβαση πριν εξελιχθεί σε καρκίνο. Συνεπώς με την εξέταση αυτή μπορούμε να προλάβουμε την εξέλιξη μιας προκαρκινικής βλάβης, αντιμετωπίζοντάς την σε προκαρκινικό στάδιο, αλλά δεν μπορούμε να προλάβουμε τη λοίμωξη από τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων ούτε και να προλάβουμε τις ενδεχόμενες συνέπειες μιας χειρουργικής αφαίρεσης προκαρκινικής τραχηλικής βλάβης (άγχος, καρκινοφοβία, υπογονιμότητα, μελλοντικός πρόωρος τοκετός). Για το λόγο αυτό τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί τα εμβόλια κατά του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων.
Δύο εμβόλια
Στην Ελλάδα, όπως και σε όλο τον κόσμο, κυκλοφορούν σήμερα δύο εμβόλια εναντίον του HPV. Ένα τετραδύναμο, που περιέχει αδρανή τμήματα από τους τύπους 6, 11, 16 και 18 και ένα διδύναμο, που περιέχει αδρανή τμήματα από τους τύπους 16 και 18. Τα δύο διαθέσιμα εμβόλια, παρέχοντας μερική προστασία και για άλλους τύπους HPV, προλαμβάνουν πάνω από το 75% του συνόλου των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και τις περισσότερες περιπτώσεις των άλλων μορφών καρκίνου της γεννητικής χώρας που προκαλεί ο ιός. Το τετραδύναμο εμβόλιο προφυλάσσει και από το 90% των γεννητικών κονδυλωμάτων. Η λοίμωξη από τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων δεν μπορεί να αποφευχθεί με κανέναν άλλο τρόπο εκτός από τον εμβολιασμό. Προλαμβάνοντας τη λοίμωξη, το εμβόλιο παρέχει πρόληψη έναντι των νοσημάτων που προκαλούνται από τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων και συνεπώς εμποδίζει την ανάπτυξη προκαρκινικών βλαβών και καρκίνου. Ο εμβολιασμός αποτελεί σε όλο τον κόσμο τη σύγχρονη ιατρική πρακτική της πρόληψης των νοσημάτων που προκαλεί ο ιός. Τα εμβόλια αυτά δεν περιέχουν τον ιό στη σύνθεσή τους και ως εκ τούτου είναι ασφαλή και δεν μπορούν να μολύνουν τον οργανισμό. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν από το 2007 και πολλές χιλιάδες κορίτσια και νεαρές γυναίκες έχουν ήδη εμβολιαστεί. Χορηγούνται σε 3 δόσεις ως ενδομυϊκή ένεση στο βραχίονα, κατά προτίμηση εντός εξαμήνου.
Σε ό,τι αφορά το κοινωνικό όφελος από τη χρήση των εμβολίων, υπάρχουν δεδομένα από χώρες όπως η Αυστραλία, όπου μετά την εφαρμογή ενός επιτυχημένου εθνικού προγράμματος εμβολιασμού με το τετραδύναμο εμβόλιο αναδείχτηκε σημαντική μείωση των γεννητικών κονδυλωμάτων και των προκαρκινικών τραχηλικών βλαβών στο γενικό πληθυσμό. Τα γεννητικά κονδυλώματα εμφανίζονται άμεσα μετά τη λοίμωξη από τον αντίστοιχο τύπο HPV, οι δε προκαρκινικές τραχηλικές βλάβες προηγούνται της εμφάνισης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Τα παραπάνω δεδομένα υποδηλώνουν ότι σύντομα και κατά ακολουθία θα δούμε μείωση και στον καρκίνο τραχήλου μήτρας.
Δωρεάν εμβολιασμός
Στη χώρα μας ο εμβολιασμός έναντι του ιού HPV έχει ενταχθεί επίσημα στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών του υπουργείου Υγείας. Τα εμβόλια χορηγούνται δωρεάν σε όλα τα κορίτσια και τις νέες γυναίκες ηλικίας 12-26 ετών. Το εμβόλιο παρέχεται δωρεάν έως την ηλικία των 26 ετών λόγω των πολλαπλών οφελών που προσφέρει ο εμβολιασμός και στις έφηβες και νεαρές γυναίκες που δεν έχουν εμβολιαστεί στην ηλικία των 12-15 ετών. Στις μεγαλύτερες κοπέλες, ανεξάρτητα από το αν έχουν εκτεθεί στον ιό ή όχι, ο εμβολιασμός με το ΗPV εμβόλιο θα τις προστατεύσει από μελλοντικές λοιμώξεις. Σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Αυστραλία έχει ήδη ξεκινήσει η εφαρμογή του εμβολιασμού και στα αγόρια και στους νεαρούς άνδρες, ωστόσο στη χώρα μας δεν καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία. Τελειώνοντας θα πρέπει να τονίσουμε πως οι γυναίκες, ακόμα κι αν έχουν εμβολιαστεί, δε θα πρέπει να σταματήσουν να υποβάλλονται σε ετήσιο έλεγχο με τεστ Παπανικολάου. Το τεστ Παπανικολάου θα ανιχνεύσει πρώιμα βλάβες από τους πιο σπάνιους τύπους του ιού HPV, για τους οποίους το εμβόλιο δεν παρέχει απόλυτη προστασία. Η επιτυχία της αντιμετώπισης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, και η μείωση της συχνότητάς του στα επόμενα χρόνια θα προέλθει μόνο από τον επιτυχημένο συνδυασμό εφαρμογής του εμβολίου και μεθόδων πρώιμης διάγνωσης και αντιμετώπισης.
(*) Ο Μιλτιάδης Κ. Παρίσης είναι μαιευτήρας-χειρουργός γυναικολόγος.